Ayrım illüzyon mudur?

Spinoza ile İbn Sina arasında zamanlar üstü hayali bir felsefi diyaloğu👇

İbn Sina:
Selam sana, Baruch. Töz üzerine düşüncelerini duydum. Tanrı’yı yalnızca töz olarak değil, aynı zamanda bütün varlıkların zorunlu nedeni olarak mı görüyorsun?

Spinoza:
Ve selam sana, Ebu Ali. Evet, ben Tanrı’yı yalnızca zorunlu varlık değil, aynı zamanda doğanın kendisi olarak görüyorum. Tanrı doğadır; yani Deus sive Natura. O, her şeyin içkin nedenidir; aşkın bir ilk neden değil.

İbn Sina:
Bu içkinlik fikri… Oldukça radikal. Ben Tanrı’yı zorunlu varlık olarak tanımlarken, O’nun varlığını mahlûkatının dışında ve aşkın olarak konumlandırırım. Çünkü içkinlik, yaratılanla Yaratan arasında ayrımı silikleştirmez mi?

Spinoza:
Ayrım illüzyondur. Ayrım, zihnin dışsal bakışıyla kurulur. Oysa töz birdir ve bu tözün sonsuz sıfatları vardır. Düşünce ve uzam da bu sıfatların ikisidir. Bizler, bu sıfatların kipleriyiz. Tanrı’dan ayrı değiliz; Tanrı’nın bir görünümüyüz.

İbn Sina:
O halde senin Tanrı’n, kişisel olmayan, irade sahibi olmayan bir zorunluluktur. Peki, nasıl dua edilir ona? Nasıl yönelinir?

Spinoza:
Tanrı’ya yönelmek, onu dışsallaştırıp yalvarmakla değil; onun doğasını akılla kavramakladır. Aşkın en yücesi, Tanrı’nın zorunluluğunu idrak etmekle oluşan entelektüel aşktır. Dua değil, bilgi.

İbn Sina:
Ben de Tanrı’ya ancak akılla ulaşılabileceğine inanırım. Ama yine de Tanrı’nın aklı bir tür amaç doğrultusunda işler. Senin Tanrın ise ne ister, ne amaçlar. O halde kötülüğün varlığı da Tanrı’dan mı zorunlu olarak gelir?

Spinoza:
Evet, çünkü “kötülük” sadece insani bir değerlendirmedir. Doğada ne iyilik vardır ne kötülük; sadece nedensel zorunluluk. Bizim yetersiz bilgiyle “kötü” dediğimiz şeyler, aslında evrensel sistemin zorunlu halkalarıdır.

İbn Sina:
Bu bakış, insanı merhametten, ahlaktan ve amaçlı yaşamdan soğutmaz mı?

Spinoza:
Tam tersine, özgürlük burada başlar. Gerçek özgürlük, zorunluluğu kavramaktır. Tanrı’nın yasasına uygun yaşamak, doğanın yasasına uygun yaşamaktır. (...)